درپی جستجو برای سراغ گرفتن از شغل های قدیمی این بار به رفو گری می رسیم. صنعتی که امروزه گاهی با نام مرمت قالی شناخته می شود. حرفه ای که اگر اغراق نباشد پشتوانه ای به بلندای خود قالی دارد. حرفه ای که بخش های بزرگی از سابقه هنری و تاریخی مان را مدیون آن […]
درپی جستجو برای سراغ گرفتن از شغل های قدیمی این بار به رفو گری می رسیم. صنعتی که امروزه گاهی با نام مرمت قالی شناخته می شود. حرفه ای که اگر اغراق نباشد پشتوانه ای به بلندای خود قالی دارد. حرفه ای که بخش های بزرگی از سابقه هنری و تاریخی مان را مدیون آن هستیم و البته هنرمندان استادکاری که سینه به سینه اصول این کار را از پدرانشان به ارث برده اند و در تدوام بخشیدن به حیات این هنر تلاش کرده اند. هنری که گذشته از اصول اولیه و مهم خود وابسته به خلاقیت و ابتکار و البته علم صنعتگران خود نسبت به جوانب مختلف قالی است.
استاد کارانی که زیر سایه روشن طاقهای بازار تاریخی تبریز برای حیات دوباره بخشدن به قالی تلاش و حوصله می کنند اگر چه کم نیستند اما زیاد هم نیستند. به باور آنها افت بازار قالی و کیفیت آن در نتیجه افتادن قالی در ورطه انبوه سازی و البته ارزان سازی قالی، رفوگری را نیز که دهها سال عجین با این صنعت بوده دچار چالش نموده است.
«استاد رسول روفو گر» نام آشنایی است که نام خانوادگی او گواه اصالت و آبا و اجدای بودن این هنر در خانواده او دارد. به گفته وی بیشتر رفو گرانی که هم اکنون در بازار تبریز مشغول به کارند شاگردان پدر و یا عمو ها و یا برادران او بوده اند. در واقع این کار در خانواده آنها نه تنها با فکرشان که با گوشت و پوستشان هم عجین شده است.
وقتی مشغول توضیح دادن این صفحه و هدفمان از این کار برای او می شوم سرش را به نشانه تایید تکان می دهد ولی هنگامی که لفظ حرفه های فراموش شده را به کار می برم واکنشنشان می دهد و می گوید: «قالی فراموش شدنی نیست! کاری که اصالت داشته باشد و با روح و احساس آدمی عجین باشد هیچگاه از بین نمی رود.»
او کار خود را این چنین معرفی می کند: «از قدیم گفته اند این کار رفو گری نیست بلکه کیمیا گری است. این حرفه در در حوزه قالی همتا ندارد چرا که یک رفوگر باید دایر المعارف قالی باشد باید از همه چم و خم کار از رنگرزی گرفته تا نقشه های مختلف قالی شناخت داشته باشد.»
وی که فارغ اتحصیل رشته ادبیات از دانشگاه تهران هم هست با وجود سنی بیش از ۵۰ سال همچنان با نشاط و علاقه به کار خود ادامه می دهد. او که کار تدریس مرمت قالی را در دانشگاه هنرهای اسلامی هم به عهده دارد، علاقه مندی نسبت به کار را عامل مهمی در موفقیت و پیشرفت فرد در آن کار می داند. استاد رفو گر از همان سالهای کودکی و نوجوانی کار رفو گری را با علاقه و عشقی که ریشه در عشق پدر مرحومش به این صنعت داشت ادامه داده است. به باور استاد روفو گر از زمانی که قالی به یک کالای مصرفی و یکبار مصرف تبدیل شد دوره افول آن هم آغاز گردید . و درست در نقطه مقابل آن هم حیات دوباره قالی و بازگشت دوران اوج و شکوه آن و حرفه رفورگری وابسته به این است که قالی در بعد هنری حرکت کند نه به عنوان یک زیر انداز. آن وقت است که در بازار جهانی قالی که سرعت در تولید و تولید ارزان ما را از رقابت باز داشته حرفی برای گفتن داشته باشیم. وی در توضیح صحبتهای خود می گوید: «معمولا رفوگری برای قالی های بکار گرفته می شود که ارزش هنری و یا حتی تاریخی داشته باشند پس برای دوام بیش از پیش این حرفه قدیمی بازگشت قالی به مسیر اصلی مهم است.»
در دامه گفتگویمان استاد با اظهار تاسف از نبود شناخت لازم از حرفه رفوگری می افزاید : «از زمانی که قالی به عنوان یک کالای مصرفی و پیش و پا افتاده مطرح شد، به همان اندازه جایگاه این هنر و حرفه هم شکسته شد. با این وجود من همواره سعی کردم که جایگاه بلند این هنر و قالی را برای خودم و خانواده ام حفظ کنم.»
عشق به پدر را می شود به وضوح در بین حرفهای استاد حس کرد. او به تعبیر پدرش نسبت به قالی و رفوگری اشاره می کند که در آن این کار به منزله ناموس تلقی شده است. شغلی که به همان اندازه دقت و وسواس برای حفظ و نگهداری نیاز دارد. . بیت آغازی این گزارش که از پروین اعتصامی است به گفته استاد سالها ورد زبان پدر مرحومش بوده است و حالا هم بر سنگ قبر او حک شده است.
استاد آمار دقیقی از تعداد افرادی که در تبریز و در این حرفه مشغولند ندارد ولی برآورد می کند بالغ بر ۵۰- ۶۰ نفر باشند. وی می گوید: «بعضی هم فصلی کار می کنند.اما شواهد نشانگر آن است که در سالهای اخیر به دنبال شرایط پیش آمده برای قالی گرایش جوانها هم نسبت به این کار کمتر شده است.»
به این جای کار که می رسیم، وارد بحث های تخصصی تر از مفهوم و شیوه های مرسوم رفوگری می شویم. استاد در این باره می گوید:«به قول پدرم:بو ایشده اولماز یوخدو! هر نوع آسیب وارده شده به قالی روش خاصی برای رفوگری می طلبد.» به باور وی هر نوع قالی قابلیت مرمت وتعمیر را دارد. منتها ارزیابی می شود تا بدانیم این قالی ارزش این همه کار برای مرمت دارد یا نه؟
وی در ادامه توضیح می دهد:«برای کار رفوگری ما تک به تک تار ها را بوسیله سوزن بازسازی می کنیم و برای پیدا کردن نخ مناسب برای بافت از نظر رنگ سابق اقدام می کنیم. حالا رفوگر با دانش رنگرزی خود نخ ها با همان رنگ نمونه را رنگ می کند.» ابزار این کار هم به صورت دستی در گذشته استاد کاران این حرفه به فراخور نیاز ساخته شده اند.
استاد رفوگر نزدیک ۱۰ و ۱۲ سالی هست که اقدام به تالیف و البته چاپ کتابی در مورد سبک شناسی قالی های آذربایجان و شمال غرب ایران نموده ولی به دلیل تاخیر و تعلل ناشر چاپ آن تا به امروز به درازا کشیده است.
او احساسش نسبت به کار رفو گری را نوعی شیفتگی می داند و امیدوار است نگاه تغییر یافته عموم مردم نسبت به این حرفه ارزشمند و اهمیت آن با شناختی که بوسیله رسانه ها بوجود می آید به همان شکل سابق باز گردد.
- نویسنده : علی فرهاد
