سونای رسمی دیرینه است. رسمی اسطوره‌ای و افسانه وار که حتی قبل از ظهور اسلام تا به امروز توسط تـورک‌ها پاس داشته است. گرچه به مرور زمان کم رنگ تر شده، اما هنوز هم روستاهایی هستند که این رسم را برپا می‌دارند. همانطور که از اسمش برمی‌آید، به ماه ربط دارد، معمولا اغلب افسانه‌ها و اسطوره‌ها در فرهنگ ما آذربایجانی‌ها و تمام تورک‌ها به ماه مربوط است. ماه در اسامی، اعیاد و رسومات ما به طور کامل رخنه کرده و زیبایی افسانه‌ای به آنها داده است. سونای شبی از سال است که به اصطلاح به آن اعتدال پاییزی گفته می‌شود. شبی که روز و شب برابر می‌شوند و ماه کامل می‌شود.
این شب تقریبا معادل با شب آخر تابستان است. البته ممکن است چند روز زود یا دیر شود و این بستگی به کامل شدن ماه دارد. اما به هر حال میتوان شب آخر تابستان را سونای(سون+آی) نامید، که روز عشق در آذربایجان محسوب می‌شود.
در اصل این شب مشابهات زیادی با جشن برداشت محصول در کشورهای غربی دارد و در روستاها نیز به نوعی از کامل بودن و روشنایی ماه برای برداشت محصول استفاده می‌شود.
در روستاهای آذربایجان در این شب بازیهای خاصی انجام می‌دادند معمولا جوانان روستا با صدایی خاص که به (آواوا) مشهور است همه را به میدان روستا و برای شروع بازی دعوت می‌کردند.
در این شب خاص ماه و خورشید در زاویه‌ی ۱۸۰ درجه قرار گرفته و هنگام غروب دقیقا بر روی هم قرار می‌گیرند. البته این دیدار خیلی به سرعت اتفاق می‌افتد و زیاد به طول نمی‌انجامد. این موضوع تا ابد ادامه دارد. از قدیم این اتفاق به یک نوع عشق تشبیه شده است. عشق ماه به خورشید. عشقی که تمامی ندارد و ابدی محسوب می‌شود درست مانند عشق هایی که در داستان‌های فولکلور آذربایجان همانند #اصلی_کرم وجود دارد. عشقی که حتی با سوختن نیز تمامی نمی‌پذیرد. طبق این افسانه عشق این دو عاشق تمامی ندارد و تا ابد تکرار می‌شود و ادامه می‌یابد…
- نویسنده : علی فرهاد
