ورنی به عنوان یکی از صنایع دستی و آثار هنری استان که توانسته است نشان اصالت را نیز از یونسکو دریافت کند، بیشتر حاصل دست زنان عشایر و مردمان منطقه اهر در استان است. این هنر و صنعت یادگار دستان پر زحمت و پر ذوق عشایر مناطق ارسباران (قاراداغ)، اهر و مغان است که با گذشت ۱۰۰ سال از عمر خود توانسته مرزها را در نوردیده و از روستا به شهرها و از شهرها به کشورهای مختلف سفر کرده و جایگاه ویژه‌ای را برای خود در میان هنر دوستان و علاقه‌مندان صنایع دستی در سراسر این گیتی بدست آورد.
ورنی از دیرباز تا به امروز
تار و پود این فرش همانند قالی از نخ‌های پنبه‌ای، پشمی و ابریشمی فراهم شده و گاهی برای چله کشی از پشم گوسفند هم که در منطقه به صورت فراوان وجود دارد استفاده می‌شود. این بافته دست زنان بیشتر در جوامع عشایری رواج داشته و اصلا توسط عشایر آذربایجانی پایه ریزی شده است. این محصول هم بر روی دار افقی و هم بر روی دار عمودی بافته می‌شود که در داخل چادر و خانه های روستائیان و عشایر مستقر می‌شود. جنس ورنی گاه تلفیقی از ابریشم یا پشم است. در گذشته عشایر دشت مغان ، گرمادوز و ارسباران پشم حاصل از دام هایشان را با دوک های معمولی می ریسیدند و به روش ابتدایی رنگ ریزی می کردند و آن را برای بافت ورنی آماده می‌ساختند. نوع و شکل ورنی ممکن است در ایلات و عشایر گوناگون متفاوت باشد، زیرا این صنعت ابتدا توسط عشایر تولید شده است. هم‌اکنون نیز ایل‌های بختیاری، بلوچ، قشقایی، مغان و ارسباران از ورنی استفاده می‌کنند. هم اکنون در مناطق وسیعی از ارسباران مانند اهر، کلیبر، هوراند و ورزقان، آبش احمد و خداآفرین ، ورنی بافی رواج داشته و مردم منطقه معمولاً مواد اولیه خود را از دلالان بومی و غیربومی گرفته و ورنی بافته شده را به صاحب مواد اولیه تحویل داده و فقط دستمزد دریافت می‌کنند. همچنین ضخامت ورنی به خاطر بافت قایقی آن کمتر بوده و ورنی باف پس از تبحر در بافندگی و مسلط شدن به نقشه ورنی، بافت آن را بدون وجود نقشه و به صورت ذهنی ادامه می‌دهد که در قالی بافی این امکان وجود ندارد.
نقشه ورنی نشانگر اعتقادات، آداب و رسوم و باورهای مردم این منطقه است و بیشتر در بافت آن از تخیلات ذهنی و شکل حیوانات و پرندگان استفاده می‌شود و معمولاً برای رنگ‌بندی ورنی از رنگ‌های لاکی، کرم، آبی روشن، سفید و پیازی استفاده شده و در ابعاد مختلف و به بازار عرضه می‌شود.
ایران تنها صادر کننده
بر اساس آمار ایران تنها صادرکننده این بافته هنری به سراسر جهان است و استان آذربایجان شرقی نیز مرکز اصلی بافت و صادرات ورنی به حساب می آید به طوری که در حال حاضر سهم چهار درصدی صادرات غیر نفتی استان آذربایجان‌شرقی را ورنی از آن خود کرده است. بر اساس همین آمار بیش از ۵۰ درصد خانواده‌های عشایر که حدود چهار تا ۵ هزار نفر تخمین زده می‌شود و عمدتا زنان و دختران عشایر را تشکیل می‌دهند به امر ورنی بافی مشغولند و بیش از ۷۰ درصد تولیدات ورنی به کشورهای اروپایی و آسیایی صادر می‌شود. در هر خانواده عشایری حداقل دو نفر به بافت ورنی اشتغال دارند و برابر یک تحقیق میدانی سالانه در منطقه ارسباران بیش از ۱۴ هزار تخته ورنی در ابعاد و اندازه‌های مختلف تولید و به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می‌شود که از این تولیدات ۳۰ درصد مصرف داخلی و ۷۰ درصد تولیدات آن به کشورهای اروپایی، آسیایی و حاشیه خلیج فارس صادر می‌شود و در حال حاضر تولید ورنی در سطح جهانی منحصر به ایران بوده و در ایران هم فقط در مناطق فوق‌الذکر وجود دارد.
آینده هنر ورنی
این روزها با افزایش مهاجرت عشایر و روستاییان به شهرها از جمله شهر تبریز این هنر نیز به همراه آن ها به شهر آمده و دیگر به عنوان یک هنر صنعت کاملا روستایی و عشایری شناخته نمی شود. در حال حاضر در شهر تبریز نیز بافندگان ورنی فعالیت می کنند. ورنی برخلاف قالی بدون نقشه بافته می شود و به همین دلیل باید سعی بیشتری برای زنده نگه داشتن آن شود. با توجه به اینکه بافت ورنی بدون نقشه و دارای اصالت خاص در نقوش است بیم کمرنگ شدن اصالت آن می‌رود.
- نویسنده : مریم چرخ انداز
