از زمانی که گذرم به بازارچه سماور سازان تبریز افتاد، هر زمان که صحبت از شغل های قدیمی می شد مدام به سماورسازی فکر می کردم. نمی دانم باید آن را هنر بدانم یا صنعت اما معقول تر است که ماحصل هر دوی آنها بدانیم. سماور با ریشه ای روسی خود به معنای خود جوش وسیله ای است که با وجود گذشت سالها و پیدا شدن سر و کله رقبای جدید مانند انواع چای سازها و قهوه سازها هنوز هم با اقتدار می جوشد و میزبان جمع های کوچک و بزرگ است. نقطه اوج بکار گیری سماور را باید در اواخر دوره ناصرالدین شاه جستجو کرد. یعنی زمانی که نوشیدن چای عمومیت یافته بود و صنعت سماور سازی در شهر ها و روستاها رونق گرفته بود. به هر شکل بهترین گزینه برای دانستن از سیر این شغل و صنعت گفتگو با یکی از صنعتکاران کهنه کار است.
«مداح رشیدی» ۷۸ ساله ۵۴ سال از عمرش را صرف این کار کرده است. سماور های کوچک و بزرگی که از گنجایش ۶ لیتر شروع می شوند تا ۸۰ لیتر و به گفته استاد مداح رشیدی همه مصرف کنندگانش از آنها راضی هستند. مشتریان او از حسینیه و مساجد و کاروان های زیارتی گرفته تا بیمارستانها هستند. سماور سازی شغل پدر او نبوده اما برای پسرانش شغل پدر است. پسر هایی که با وجود داشتن تحصیلات عالیه در کنار پدر به دوام این صنعت و نام پدر همت گذاشته اند. حاج رشید چندین کار را امتحان کرده و دست آخر سماور سازی را برگزیده است. با حقوق روزی پنج قران شاگردی کرده بعدها مغازه اش را ۳۰۰ تومن خریده و حالا نامش به یک برند معتبر تبدیل شده است. وی از کارش و انتخابش حسابی راضی است. حال نام وی برندی شده برای سماورهای دست سازی که مشتری های خاص خود را دارد. او سماور و چای را یک نشانه از ابراز محبت و مهربانی می داند. اینکه زنی در بدو برگشت همسرش از سر کار یک استکان چای تازه دم جلوی او می گذارد، معنیش توجه و محبت به اوست.
وی از تفاوتهای سماور های این دور و زمانه با چند دهه پیش می گوید و اشاره می کند اصلی ترین فرق نحوه سوخت آنهاست. سماورهای ذغالی و نفتی جای خود را به سماورهای برقی و گازی داده اند. البته سماورهای ذغالی هنوز هم مشتری های خاص خود را دارند که از آن ها در پیک نیک ها استفاده می کنند. او از سختی کار در قدیم می گوید که حالا به مدد ساخته شده دستگاههای متعدد دیگر سختی سابق را ندارد. برای نمونه در زمان های گذشته ورق به معنی امروز وجود نداشته و سماورساز باید آن قدر بر فلز چکش می کوبید که ورق تشکیل می شد. تعداد سماور های که ساخته از دستش خارج شده است. حالا دیگر کارش بیشتر نظارت است و کار را به پسر هایش سپرده است. از اینکه امروزه در بساط جهیزیه تازه عروس ها به جای سماور چای ساز می گذارند، ناراحت است و سرش را به نشانه تاسف تکان می دهد. او استیل را برای چای سازی مناسب نمی داند و آن را عامل بیماری می داند. چراکه استیل همانند سماورهای معمولی نمی تواند املاح زاید آب را جذب کند. به نظر او تشخیص سماور خوب از بد تنها از عهده خود سماور سازها بر می آید. اما به گفته این سماورساز؛ سماوری که ورقه ضخیمی در ساختش بکار رفته و زودتر بجوشد بهتر است.
حاج مداح رشیدی تخریب بازارچه سماورسازان را از روز های اول تا به امروز را شاهد بوده و امیدوار است میراث فرهنگی بتواند به گفته خود عمل کند و بازارچه را به شکلی به روزهای گذشته و پر رونق بر گرداند.
- نویسنده : مریم چرخ انداز
